Muzeum Narodowe w Poznaniu jest państwową instytucją kultury działającą na podstawie Statutu nadanego Zarządzeniem nr 5 Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 13 lutego 2014 r. 

Muzeum zostało założone w 1898 roku na podstawie umowy z dnia 12 listopada 1898 roku pomiędzy Ministrem Finansów, Związkiem Prowincjonalnym i miastem Poznań, przejęte przez Ministerstwo Kultury i Sztuki w zarząd i użytkowanie, Zarządzeniem nr 78 ministra Kultury i Sztuki z dnia 9 grudnia 1949 roku (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Kultury i Sztuki z 1950 roku Numer 1 pozycja 1)

Muzeum działa w szczególności na podstawie:

  1. ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 r. poz. 987);
  2. ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r. poz. 406);
  3. ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568, z późniejszymi zmianami);
  4. statutu muzeum.

Zgodnie ze Statutem, Muzeum w szczególności:

  1. gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie;
  2. katalogowanie i naukowe opracowanie zgromadzonych zbiorów;
  3. przechowywanie gromadzonych zabytków w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo oraz magazynowania ich w sposób dostępny dla celów naukowych; 
  4. zabezpieczanie, konserwację zbiorów oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej zgodnie z zasadami obowiązującymi w muzealnictwie i konserwatorstwie; 
  5. przygotowywanie i organizowanie wystaw stałych i czasowych; 
  6. inicjowanie i prowadzenie badań oraz ekspedycji naukowych; 
  7. prowadzenie działalności edukacyjnej; 
  8. popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę;
  9. organizacji szkoleń, konferencji i sympozjów naukowych oraz koncertów;
  10. udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych; 
  11. prowadzenie biblioteki fachowej;
  12. prowadzenie działalności wydawniczej; 
  13. opracowywanie, publikowanie i rozpowszechnianie wyników swoich badań w formie katalogów zbiorów, katalogów wystaw, przewodników i innych publikacji naukowych i popularno-naukowych; 
  14.  współpracę z krajowymi i zagranicznymi instytucjami i organizacjami o podobnych celach;
  15. zapewnienie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji; 
  16. zarządzanie zbiorami Fundacji im. Raczyńskich oraz osób trzecich na podstawie i w zakresie umów cywilno-prawnych zawartych z tymi podmiotami.