Muzeum Narodowe w Poznaniu jest państwową instytucją kultury działającą na podstawie Statutu nadanego Zarządzeniem nr 5 Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 13 lutego 2014 r.
Muzeum zostało założone w 1898 roku na podstawie umowy z dnia 12 listopada 1898 roku pomiędzy Ministrem Finansów, Związkiem Prowincjonalnym i miastem Poznań, przejęte przez Ministerstwo Kultury i Sztuki w zarząd i użytkowanie, Zarządzeniem nr 78 ministra Kultury i Sztuki z dnia 9 grudnia 1949 roku (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Kultury i Sztuki z 1950 roku Numer 1 pozycja 1)
Muzeum działa w szczególności na podstawie:
- ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 r. poz. 987);
- ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r. poz. 406);
- ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568, z późniejszymi zmianami);
- statutu muzeum.
Zgodnie ze Statutem, Muzeum w szczególności:
- gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie;
- katalogowanie i naukowe opracowanie zgromadzonych zbiorów;
- przechowywanie gromadzonych zabytków w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo oraz magazynowania ich w sposób dostępny dla celów naukowych;
- zabezpieczanie, konserwację zbiorów oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej zgodnie z zasadami obowiązującymi w muzealnictwie i konserwatorstwie;
- przygotowywanie i organizowanie wystaw stałych i czasowych;
- inicjowanie i prowadzenie badań oraz ekspedycji naukowych;
- prowadzenie działalności edukacyjnej;
- popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę;
- organizacji szkoleń, konferencji i sympozjów naukowych oraz koncertów;
- udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych;
- prowadzenie biblioteki fachowej;
- prowadzenie działalności wydawniczej;
- opracowywanie, publikowanie i rozpowszechnianie wyników swoich badań w formie katalogów zbiorów, katalogów wystaw, przewodników i innych publikacji naukowych i popularno-naukowych;
- współpracę z krajowymi i zagranicznymi instytucjami i organizacjami o podobnych celach;
- zapewnienie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji;
- zarządzanie zbiorami Fundacji im. Raczyńskich oraz osób trzecich na podstawie i w zakresie umów cywilno-prawnych zawartych z tymi podmiotami.